ठिबक सिंचन माहिती (Thibak Sinchan Mahiti Marathi), लोकसंख्या, औद्योगिकीकरण, कमी पाऊस यामुळे शेतीसाठी उपलब्ध पाणी दिवसेंदिवस कमी होत आहे. शेतीमध्ये ठिबक सिंचन, तुषार सिंचन यांसारख्या आधुनिक सिंचन तंत्रज्ञानाचा वापर करणे अत्यावश्यक बनले आहे.
ठिबक सिंचन म्हणजे लहान पाईप्सच्या नेटवर्कद्वारे थेट पिकांच्या झाडांच्या रूट झोनमध्ये आवश्यक प्रमाणात पाणी पुरवणे, याला सूक्ष्म सिंचन किंवा ट्रिकल इरिगेशन असेही म्हणतात.
हे सर्वात प्रभावी सिंचन तंत्र आहे. ठिबक सिंचन प्रणालीमध्ये, प्लास्टीक पाईप्स, लॅटरल ट्यूब्स आणि व्हॉल्व्हच्या संग्रहाद्वारे रोपांच्या मुळांना पाणी पुरवठा केला जातो. हे घटक, ड्रीपर आणि वॉटर पंपच्या मदतीने नियंत्रित केले जातात. ठिबक सिंचन प्रणालीच्या मदतीने, वनस्पतींच्या मुळांना द्रव खत देणे सोपे आहे. ह्या लेखामध्ये आपण ठिबक सिंचन माहिती (Thibak Sinchan Mahiti marathi) डीटेल मध्ये जाणून घेणार आहोत.
ठिबक सिंचन माहिती (Thibak Sinchan Mahiti Marathi)
ठिबक सिंचन ही पाईप, नळ्या आणि उत्सर्जकांच्या जाळ्याद्वारे हळूहळू आणि थेट मुळांपर्यंत पाणी टाकून झाडांना पाणी देण्याची पद्धत आहे. पाण्याची बचत करून झाडांची वाढ जलद होण्यासाठी ठिबक सिंचनाचा उपयोग केला जातो.
आपल्या शेतामध्ये ठिबक सिंचन लावल्याने त्याचे बरेच फायदे आहेत, ते म्हणजे ठिबक सिंचन लावल्याने पाणी थेट झाडाच्या मुळांपर्यंत पोहोचवले जाते, त्यामुळे पानी बचत, बाष्पीभवन आणि प्रवाह कमी होतो.
ठिबक सिंचनाचा वापर तुम्ही विविध प्रकारच्या शेतीसाठी करू शकता त्यामध्ये उस, फळांची बागेमध्ये ठिबक सिंचन लाऊन पानी बचत आणि त्याची वाढ झपाट्याने करू शकता. तसेच ईतर पिकासाठी ठिबक सिंचनाचा वापर करू शकता.
ज्याठिकाणी कमी पाऊस पडतो त्याठिकाणी ठिबक सिंचन वापरणे फायद्याचे ठरते, व ठिबक सिंचन प्रणाली स्वयंचलित आणि टाइमर आणि सेन्सरद्वारे नियंत्रित केली जाऊ शकते आणि ठिबक सिंचन प्रणाली स्थापित करणे आणि देखरेख करणे सोपे आहे.
ठिबक सिंचन आपल्या शेतामध्ये लावल्याने ओल्या झाडाची पाने गळून रोग आणि कीटकांचा प्रादुर्भाव कमी होतो.
ठिबक सिंचन अनुदान योजना 2023 (Drip Irrigation Subsidy Scheme 2023)
15 डिसेंबर 2021 रोजी केंद्रीय मंत्रिमंडळाने प्रधानमंत्री कृषी सिंचाई योजनेला 5 वर्षे आणि 2026 पर्यंत मुदतवाढ देण्याचा निर्णय घेतला आहे. ज्यावर एकूण 93068 कोटी रुपये खर्च अपेक्षित आहे असे सांगण्यात आले.
प्रधानमंत्री कृषी सिंचाई योजने ध्वारे महाराष्ट्रातील शेतकर्‍यांना 45 ते 55% टक्के अनुदान दिले जाते, तर महाराष्ट्र सरकारची मुख्यमंत्री शाश्वत कृषी सिंचन योजना ही 19 ऑगस्ट 2019 रोजी सुरू करण्यात आली, ह्या योजनेअंतर्गत 25 ते 30% अनुदान दिली जाते. एकूण महाराष्ट्रातील शेतकर्‍यांना 80% अनुदान ठिबक चिंचन योजनेसाठी दिले जाते.
प्रधानमंत्री कृषी चिंचन योजनेअंतर्गत अल्प व अत्याप्ल भू धारक शेतकर्‍यांना 55% अनुदान आणि 5 हेक्टर पेक्षा कमी शेती असणार्‍या शेतकर्‍यांना 45% अनुदान दिले जाते.
मुख्यमंत्री शाश्वत कृषी सिंचन योजना ह्या अंतर्गत अल्प व अत्याप्ल भू धारक शेतकर्‍यांना 25% अनुदान आणि ईतर शेतकर्‍यांना 30% अनुदान दिले जाते. एकूण दोन्ही मिळून 75% ते 80% पर्यत्न ठिबक सिंचनासाठी अनुदान दिले जाते.
ह्या अनुदानाचा लाभ घेण्यासाठी शेतकर्‍याच्या नावे 7/12 आणि 8-अ उतारा असायला पाहिजे, अर्जदाराचे बँक खाते असले पाहिजे, आधार कार्ड, पासपोर्ट साइज चे फोटो, एत्यादी कागतपत्रे अर्जदारकडे असल्यास तो अनुदान प्राप्त करू शकतो.
ह्याचा अर्ज तुम्ही ऑनलाइन पद्धतीने करू शकता त्यासाठी तुम्हाला https://mahadbtmahait.gov.in/ वेबसाइट वर जाऊन अर्ज करावा लागेल.
हे ही वाचा
- झेंडू फुला विषयी माहिती | झेंडू फुल शेती विषयी माहिती | Zendu Flower Information in Marathi | Marigold Information in Marathi
- दूध व्यवसाय माहिती मराठी, गाय जातीची निवड, फायदे
- शेळी पालन माहिती | Goat Farming in Maharashtra
ठिबक सिंचन प्रणालीचे घटक (Components of Drip Irrigation System in Marathi)
ठिबक सिंचन ही शेतीसाठी वापरण्यात येणारी घटक योजना आहे, जी वनस्पतींच्या थेट मुळापर्यंत पाणी पोहोचवण्याची अत्यंत कार्यक्षम आणि प्रभावी पद्धत आहे. खाली आपण ठिबक सिंचन प्रणालीचे कोणते घटक आहेत ते माहिती करून घेऊयात.
जलस्रोत किवा पाणी: हा पाण्याचा स्त्रोत आहे ज्याचा वापर ठिबक सिंचन प्रणालीला पुरवण्यासाठी केला जाईल. हे पाणी आपण विहीर, तलाव, कॅनल, नदी, बोरेवेल ह्या ध्वारे प्राप्त करू शकतो.
पंप: पंपाचा उपयोग जिथे पाणी उपलब्ध आहे, ते पाणी पीकापर्यत्न पोहचवण्यासाठी ह्याचा उपयोग केला जातो.
फिल्टर्स: पाण्यामध्ये दूषित घटक बाहेर काढण्यासाठी ते म्हणजे मलबा आणि गाळ ह्यासाठी फिल्टरचा उपयोग केला जातो.
प्रेशर रेग्युलेटर: सिस्टीममधील पाण्याचा दाब नियंत्रित करण्यासाठी प्रेशर रेग्युलेटरचा वापर केला जातो. प्रेशर रेगुलटर हे पाणी रोपांना स्थिर आणि दाबाने पोहचवले जाते.
वितरण ट्यूबिंग: ही मुख्य टयूबिंग आहे जी पंपमधून उर्वरित सिस्टममध्ये पाणी वितरीत करते. हे सहसा पॉलिथिलीनचे बनलेले असते आणि वेगवेगळ्या आकारात उपलब्ध असते.
उत्सर्जक: उत्सर्जकांचा वापर थेट झाडांच्या मुळांच्या भागात पाणी वितरीत करण्यासाठी केला जातो. ते वेगवेगळ्या प्रकारात आणि प्रवाह दरांमध्ये येतात.
कनेक्टर आणि फिटिंग्ज: कनेक्टर आणि फिटिंग्जचा वापर सिस्टमच्या विविध घटकांना एकत्र जोडण्यासाठी केला जातो. त्यामध्ये कोपर, टीज, कपलर आणि कनेक्टर समाविष्ट आहेत.
बॅकफ्लो प्रिव्हेंटर: बॅकफ्लो प्रिव्हेंटरचा वापर पाण्याच्या स्त्रोतामध्ये परत येण्यापासून रोखण्यासाठी केला जातो, ज्यामुळे पाणीपुरवठा दूषित होऊ शकतो.
टाइमर आणि कंट्रोलर: टाइमर आणि कंट्रोलर्सचा वापर पाणी पिण्याची प्रक्रिया स्वयंचलित करण्यासाठी केला जातो. विशिष्ट वेळा आणि अंतराने सिस्टम चालू आणि बंद करण्यासाठी ते प्रोग्राम केले जाऊ शकतात.
पर्यायी घटक: सिस्टममध्ये जोडले जाऊ शकणारे इतर पर्यायी घटकांमध्ये दाब मापक, प्रवाह मीटर आणि आर्द्रता सेन्सर यांचा समावेश होतो.
ठिबक सिंचन प्रणालीचे प्रकार (Types of Drip Irrigation System in Marathi)
ठिबक सिंचन प्रणालीचे अनेक प्रकार आहेत, प्रत्येकाची वैशिष्ट्ये आणि फायदे ही वेगवेगळी आहेत. आपण खाली काही सर्व सामान्य ठिबक सिंचन प्रणालीचे प्रकार हयाविषयी माहिती करून घेऊयात.
पृष्ठभाग ठिबक सिंचन (Surface drip irrigation): हा एक सगळ्यात सामान्य ठिबक सिंचनाचा प्रकार आहे, ज्यामधे झाडांच्या शेजारी मातीच्या पृष्ठभागावर ठिबक सिंचनाच्या नळ्या लावल्या जातात. त्यामुळे पाणी हळू हळू मातीवर पडते आणि झाडाची वाढ चांगली होण्यास मदत होते
सबसरफेस ड्रिप इरिगेशन (Subsurface drip irrigation): या प्रकारच्या प्रणालीमध्ये ठिबक नळ्या जमिनीखाली, जमिनीच्या पृष्ठभागाखाली गाडल्या जातात. पाणी थेट जमिनीत सोडतात, ज्यामुळे अधिक कार्यक्षम पाणी वितरण होते आणि बाष्पीभवनामुळे पाण्याची हानी कमी होते.
पॉइंट सोर्स ड्रिप इरिगेशन (Point source drip irrigation): या प्रकारची प्रणाली प्रत्येक झाडाला थेट पाणी पोहोचवण्यासाठी वैयक्तिक उत्सर्जकांचा वापर करते.
मायक्रो-स्प्रे किंवा मायक्रो-जेट इरिगेशन (Micro-spray or micro-jet irrigation): ही प्रणाली झाडांना पाणी देण्यासाठी लहान स्प्रिंकलरसारख्या डोक्याचा वापर करते. मोठ्या झाडांना पाणी देण्यासाठी किंवा वाऱ्याचा पाण्याच्या वितरणावर परिणाम होऊ शकतो अशा भागांसाठी हे उपयुक्त आहे.
ठिबक टेप सिंचन (Drip tape irrigation): या प्रकारची प्रणाली ट्यूबिंगमध्ये तयार केलेल्या उत्सर्जकांसह सपाट, पातळ नळ्या वापरते. टेप मातीच्या पृष्ठभागावर किंवा त्याच्या अगदी खाली ठेवला जातो आणि पिकांच्या लांब, अरुंद पंक्तींसाठी आदर्श आहे.
बबलर इरिगेशन (Bubbler irrigation): ही प्रणाली हलक्या, गोलाकार पॅटर्नमध्ये पाणी वितरीत करण्यासाठी लहान बबलर हेड वापरते. मोठ्या झाडांना पाणी देण्यासाठी किंवा जास्त पाण्याची गरज असलेल्या भागात हे उपयुक्त आहे.
ओहोटी आणि प्रवाह सिंचन (Ebb and flow irrigation): या प्रणालीमध्ये झाडांच्या मूळ क्षेत्राला पाण्याने भरून टाकणे आणि नंतर ते वाहून जाणे समाविष्ट आहे. हे सामान्यतः हरितगृह आणि हायड्रोपोनिक अनुप्रयोगांमध्ये वापरले जाते.
या प्रत्येक प्रकारच्या ठिबक सिंचन प्रणालीचे स्वतःचे फायदे आणि तोटे आहेत आणि प्रणालीची निवड ही पिकांचा प्रकार, मातीची परिस्थिती आणि उपलब्ध पाणीपुरवठा यासारख्या घटकांवर अवलंबून असते.
ठिबक सिंचन एकरी खर्च (Cost per acre of drip irrigation in Marathi)
ठिबक सिंचन लागवडीसाठी लागणारा खर्च विविध घटकांवर अवलंबून आहे, जसे की तुम्ही कोणत्या प्रकारचे पीक पेरत आहात, भूप्रदेशाचा प्रकार, मातीची गुणवत्ता, पेरणीची पद्धत, पाण्याची गुणवत्ता, ठिबक सामग्रीची गुणवत्ता, ठिबक सिंचन प्रणालीची उत्पादक कंपनी आणि डिझाइन.
जर तुम्ही भाजीपाला पिकासाठी ठिबक सिंचन पद्धतीचा वापर करत असाल तर तुम्हाला प्रती एकर रु. 50,000-65,000 रुपये खर्च येतो. आणि तुम्ही फळ पिकांसाठी ठिबक सिंचन 3X3 पॅटर्नमध्ये लागवड केल्यास प्रति एकर खर्च अंदाजे 35,000-40,000 येतो. हा खर्च तुम्ही चांगल्या क्वालिटी चे ISI मार्क चे मटेरियल वापरल्यास येतो.
समजा तुम्ही गैर-ISI साहित्य वापरत आहात, तर भाजीपाला पिकासाठी तुमची एक एकरची सुरुवातीची किंमत 20,000-25,000 रुपये असते. पण गैर-ISI साहित्य वापर करत असल्यास तुम्हाला जास्त मेंटेनेंसची गरज पडते आणि ही साहित्य 2-3 वर्षे पर्यत्न खराब होते. त्यावेळी तुम्ही कमी देखरेखीसह ISI सामग्रीचे आयुष्य 7-10 वर्षे आहे.
जर तुम्ही फळाची बाग असेल तर चांगल्या गुणवतीचे ISI मार्क असलेले मटेरियल वापरू शकता, व ईतर पिकासाठी जसे की भाजीपाला, एखादे पीक त्यासाठी तुम्ही कमी दज्याचे मटेरियलचा वापर करू शकता.
प्रधानमंत्री कृषी सिंचन योजना (Pradhan Mantri Krishi Sinchan Yojana in Marathi)
15 डिसेंबर 2021 रोजी केंद्रीय मंत्रिमंडळाने प्रधानमंत्री कृषी सिंचाई योजनेला 5 वर्षे आणि 2026 पर्यंत मुदतवाढ देण्याचा निर्णय घेतला आहे. ज्यावर एकूण 93068 कोटी रुपये खर्च अपेक्षित आहे असे सांगण्यात आले.
प्रधानमंत्री कृषी चिंचन योजने अंतर्गत अल्प व अत्याप्ल भू धारक शेतकर्‍यांना 55% अनुदान आणि 5 hector पेक्षा कमी शेती असणार्‍या शेतकर्‍यांना 45% अनुदान दिले जाते.
हे ही वाचा
